Các trích đoạn hay trong tiểu thuyết Những Người Khốn Khổ

☰

Truyện tiểu thuyết Những Người Khốn Khổ (Les Misérables, 1862) của Victor Hugo là một tác phẩm đồ sộ, chứa đựng nhiều triết lý sâu sắc về nhân đạo, xã hội và công lý. Dưới đây là tổng hợp các trích đoạn và câu nói hay được rút ra từ cuốn tiểu thuyết:

I. Những Triết Lý Về Cuộc Sống, Đạo Đức và Con Người

Các triết lý sâu sắc thường được thể hiện qua lời của Victor Hugo (người kể chuyện) hoặc qua lời nói và hành động của nhân vật chính trực như Giám Mục Myriel (Đức Cha Bienvenu).

1. Triết lý của Đức Giám Mục Myriel

Về vẻ đẹp và sự hữu ích: “Bà Magloire, bà lầm rồi! Cái đẹp cũng có ích như cái có ích khác. Có lẽ còn có ích hơn.”.
Về Lòng Bác ái và Sự Khốn Khổ:
- “Chỉ khác nhau tí này thôi; cửa nhà thầy thuốc thì không bao giờ được đóng, còn ở cửa nhà tu hành thì bao giờ cũng phải để ngỏ”.
- “Ta chẳng phải là người thầy thuốc như họ sao? Ta cũng có những người khách bệnh đấy chứ. Trước hết là khách của họ mà họ gọi là những người ốm đau; sau nữa là khách riêng của ta mà ta gọi là ‘Những Người Khốn Khổ’”.
- Khi Hầu Tước Champtercier nói: “Thưa Đức Cha, tôi đã có kẻ nghèo của tôi”, Ông Giám Mục nói: “Thì hãy cho tôi những kẻ nghèo đó!”.
- “Đừng nên hỏi tên họ kẻ đến xin ngủ nhờ nhà ta, phần nhiều kẻ lúng túng về cái tên của mình mới cần có chỗ trọ”.
Về Mục đích Sống: Khi viên xã trưởng lo lắng cho tính mạng của ông, ông nói: “Thưa ông xã trưởng, dứt khoát chỉ có thế thôi à! Tôi có mặt trên thế gian này không phải để gìn giữ tính mệnh mình mà để chăn giữ các linh hồn”.
Về Hi vọng và Đau thương: “Ông an ủi người ta mới tài tình làm sao! Ông không tìm cách làm cho người ta quên đau thương mà làm cho người ta hy vọng, vì hy vọng khiến cho đau thương trở nên cao cả và đáng kính”.
Về Cái chết và Hư danh: “Cái chết thế mà khỏe lạ! Mang nhẹ nhàng cả một mớ nặng chức tước. Kể người đời cũng tài thật, lợi dụng đến cả cái thây ma để khoe khoang hợm hĩnh”.
Về Lòng tin: Khi Jean Valjean hỏi ông có sợ hắn là kẻ sát nhân không, ông đáp: “Điều ấy đã có Chúa lo”.
Về Tĩnh tâm: “Hãy đặt ngưỡng vọng của ta vào người nào mà ta không thừa kế gì cả”.

2. Suy ngẫm của Tác giả (Victor Hugo)

Về Nghèo khó và Nhân phẩm: Victor Hugo đã viết rằng: “Dante đã tạo ra một địa ngục từ thơ phú, tôi thử tạo ra một thứ địa ngục khác từ thực tế” (khi nói về cuốn truyện Những Người Khốn Khổ).
Về Cảnh bần cùng: “Cảnh bần cùng thường như mẹ ghẻ, nhưng đôi khi cũng là mẹ thật. Tâm trí con người trở nên dũng mãnh trong túng thiếu, cảnh bi đát làm người ta kiêu hãnh, đau khổ như dòng sữa mạnh nuôi dưỡng những tâm hồn lớn lao”.
Về Mục đích của Luật pháp: Jean Valjean tự hỏi: “Có phải cán cân công lý đã quá nghiêng về phía bắt đền tội không? Xử phạt nặng như thế có phải là để kẻ phạm tội chuộc tội không? Hay là lại đưa đến kết quả đảo ngược vai trò, biến cái sai lầm của kẻ phạm tội ra cái sai lầm của con người trấn áp, biến thủ phạm thành nạn nhân, biến con nợ thành chủ nợ và cuối cùng đem công lý đặt về bên kẻ đã xâm phạm vào công lý?”.
Về Thành công và Tài năng:
- “Thành đạt là một điều khá xấu xa. Bên ngoài, kẻ thành đạt có vẻ giống người có tài năng, nên người ta dễ lầm lẫn. Đối với quần chúng, thành công nhìn nghiêng cũng có dáng như lỗi lạc.”.
- “Thành đạt có nghĩa là khả năng. Anh trúng số tức anh là người khôn khéo. Kẻ nào chiến thắng, kẻ ấy được trọng vọng. Anh cứ sinh ra đủ mũ mão, tất cả là ở chỗ đó. Có số đỏ là rồi có tất; anh mà sung sướng thì người ta sẽ cho là anh cao thượng.”.
Về Thuyết Tiến hóa: “Ông tin tưởng nồng nhiệt vào luật tiến hóa xã hội, nhưng theo ông, yếu tố chủ yếu của tiến hóa là sự cải tạo tư tưởng của con người”.
Về Tình yêu trong bóng tối (Người mù và người chăm sóc): “Có gì sung sướng hơn nhìn được ý nghĩ họ khi không nhìn được gương mặt, biết lòng trung thành của họ đối với ta hãy còn sáng chói khi cả vũ trụ trước mắt ta đã tối sầm lại?”.
Về Cầu nguyện: “Cầu nguyện là một điều hay tuyệt đối. Còn cách thức cầu nguyện, mọi cách thức đều tốt quý hồ là chân thành. Có thể mở ngược sách nhưng hãy đi vào vô biên”.

II. Những Lời Thoại Của Các Nhân Vật

1. Jean Valjean / Ông Madeleine

Về bản chất con người: Ông Madeleine nói: “Các bác ạ, các bác nên nhớ lấy điều này, là không có cỏ dại, cũng như không có người xấu. Chỉ có những người không biết trồng trọt chăm nom mà thôi.”.
Về sự hy sinh: Cảnh Jean Valjean tự thú ở tòa để cứu Champmathieu được mô tả là “cảnh tượng đơn sơ nhưng cao cả của một con người tự bó tay nộp mình cho pháp luật để cho một người khác khỏi phải tù tội oan thay cho mình”.

2. Fantine

Về cảnh nghèo đói của phụ nữ lao động: “Ôi chao! Những sự đau đớn và lo âu phiền muộn cộng với ít bánh mì, thế cũng đủ sống rồi”.

3. Javert

Javert là hiện thân của luật pháp cứng rắn, không khoan nhượng: “Hắn là hiện thân của nhiệm vụ cứng rắn, của an ninh khắc nghiệt, là một thứ lương thiện đáng sợ, là một tên tố giác lạnh lùng, là công lý dưới mặt mũi một hung thần”. Đối với hắn, kẻ phạm tội thì “trọn đời mãn kiếp là đồ bỏ đi. Không mong gì chúng được”.

4. Người Cách Mạng Già

Về Bạo chúa và Sự Ngu dốt: “Tôi muốn nói rằng con người có một bạo chúa: Đó là sự ngu dốt.”.
Về Cách mạng và Bạo tàn: “Nói chung Cách Mạng là một sự tự khẳng định vĩ đại của nhân loại; than ôi! 93 là một đòn trả miếng.”.

5. Marius Pontmercy

Về sự chính trực và tự do trong cảnh nghèo khổ: Marius đã từ chối một công việc lương cao vì nó làm mất đi sự độc lập của anh: “Đem cái đời nghèo khổ trọn vẹn và đẹp đẽ mà đổi lấy một cuộc sống lúng túng xấu xa, khả ố; tựa như một người mù mà hóa chột. Anh không nhận.”.

6. Nhóc Gavroche (hoặc các “nhóc con” khác)

Về bọn trộm/cảnh sát (lời ám hiệu): “Ơ hay Titi, ơ này! Có cọp đấy, có cú đấy, dọn hàng và xéo đi, chuồn cống ấy”.
Lời chế giễu hóm hỉnh: Khi thấy một đám ma có thầy thuốc đi cùng, một thằng nhóc kêu to: “Các thầy lang bàn giao công trình của họ từ bao giờ thế?”.

III. Những Mô tả Thâm thúy

Về Jean Valjean và Cosette (Tình phụ tử thiêng liêng): “Jean Valjean là người đàn ông góa bụa, Cosette là đứa trẻ mồ côi. Trong hoàn cảnh ấy Jean Valjean đã trở thành, một cách thiêng liêng, người cha của Cosette.”.
Về nơi an nghỉ cuối cùng của Fantine: “Mồ của chị là cái mồ chung của mọi người cũng như giường chị nằm trước kia.”.
So sánh Nhà tù và Nhà tu: Hai nơi có sự tương đồng đáng sợ về sự giam cầm, nhưng lại đối lập về tinh thần:
- “Hai thế giới nô lệ. Một bên còn có cơ hội giải phóng… Một bên là cả một cuộc đời vô cùng tận, trong tương lai xa vời, chỉ còn một chút ánh sáng le lói của niềm hy vọng về tự do là cái chết.”.
- “Nhà tu này cũng là một nhà tù, cũng thê thảm như cái nhà tù ông trốn khỏi, nhưng ông không hề nghĩ rằng có sự giống nhau. Jean Valjean như trông thấy lại những bức rào, những cái khóa, những chấn song sắt để cầm giữ ai? Những thiên thần.”.
Về ý nghĩa của Tự do: Khi Vua Napoléon III công bố lệnh ân xá, Victor Hugo đã viết: “Cam kết với lương tâm của tôi, tôi chia xẻ cuộc sống luu vong với Tự Do. Khi nào Tự Do trở về, tôi sẽ trở về”.

IV. Triết Lý Về Lòng Bác Ái và Trách Nhiệm Xã Hội (Đức Giám Mục Myriel)

Đức Giám Mục Myriel (Đức Cha Bienvenu) là biểu tượng cho lòng nhân ái vô bờ và là người khơi dậy sự cải hóa trong Jean Valjean.

Về Lòng Vị Tha và Sự Hoán Đổi Địa Vị: Ông tự nhận thấy sự nhầm lẫn giữa nhà mình và nhà thương: “Các ông đến hăm sáu người, mà xếp vào năm sáu căn buồng con. Còn chúng tôi ở đây có ba người mà chiếm cả một ngôi nhà có thể chứa sáu chục. Đúng là người ta nhầm. Các ông đã chiếm nhà tôi còn tôi thì lại ở nhà các ông. Xin ông trả lại nhà cho tôi. Nhà của các ông là ở bên này đây”. (Sau đó, hai mươi sáu bệnh nhân nghèo được sang ở Dinh Giám Mục, còn ông dọn đến ở Nhà Thương).
Về Tội Lỗi và Hoàn Cảnh: Ông không bao giờ buộc tội vội vã mà luôn xét đến hoàn cảnh: “Phải xét xem tội lỗi đã đi tới bằng con đường nào“.
Về Bản chất Tội lỗi: “Lầm lạc, sa ngã, phạm tội cũng được, nhưng phải là người chính trực. Càng ít tội lỗi càng tốt, đó là luật của người. Không tội lỗi nào cả, đó là mơ ước của thiên thần. Đã thuộc trái đất này thì thoát sao khỏi tội lỗi. Tội lỗi cũng như luật hấp dẫn, chi phối mọi người”.
Trách nhiệm của Xã hội: Tội lỗi của người yếu hèn, của đám nghèo khổ và dốt nát, chính là tội lỗi của những bậc làm chồng, làm cha, làm chú, những kẻ quyền thế, những người giàu có và có học thức. Xã hội phải chịu trách nhiệm về tình trạng tăm tối do nó sản sinh. Kẻ có tội không phải là người đã lầm lỗi mà chính là kẻ đã gây nên tối tăm.
Sự Phán Xét Đích Thực: Khi nghe về việc viên biện lý dùng mưu kế gian xảo (lợi dụng lòng ghen) để buộc tội một người làm bạc giả, ông Giám Mục hỏi: “Người ta đem xử người đàn ông và người đàn bà ấy ở đâu? — Ở Tòa Đại Hình. Ông hỏi thêm: — Thế còn viên biện lý thì xử ở đâu?”.
Về Cái chết và Quyền năng của Chúa: Sau khi chứng kiến một vụ hành hình, ông suy ngẫm: “Cái chết chỉ thuộc quyền Chúa. Quyền gì mà loài người động chạm đến cái việc không một ai được biết ấy?”.
Về Mục đích Sống: Ông gọi việc cuốc đất trong vườn, đọc và viết là “Làm vườn”. Ông nói: “Trí óc cũng là một cái vườn”.
Bàn Thờ Đẹp Nhất: Khi nhận tiền để sắm bàn thờ mới, ông đem làm phúc cho người nghèo và bảo: “Cái bàn thờ đẹp nhất là linh hồn kẻ khốn khổ được cứu giúp đang cảm tạ Chúa”.
Đức Giám Mục Nghèo Khó: “Một cố đạo, nhất là một ông Giám Mục mà thương người thì bằng chứng thứ nhất là ông ta nghèo”.
Lòng Tin và Sự Tĩnh Tâm: Khi Jean Valjean hỏi ông có sợ hắn là kẻ sát nhân không, ông đáp: “Điều ấy đã có Chúa lo”. Ông chiêm ngưỡng cảnh vật, so sánh lòng mình với sự thanh tĩnh của không trung, và không nghiên cứu Chúa Trời, ông tự để cho mình lóa mắt nhìn Chúa.
Thiên Nhiên và Ý Thức: Ông thấy mảnh vườn con của mình, có trời xanh làm trần trên đầu, đã đủ “để ca ngợi Chúa lần lượt trong những công trình đẹp đẽ nhất và những công trình cao cả nhất chăng?”.
Cầu Nguyện: “Cầu nguyện là một điều hay tuyệt đối. Còn cách thức cầu nguyện, mọi cách thức đều tốt quý hồ là chân thành. Có thể mở ngược sách nhưng hãy đi vào vô biên”.

V. Những Suy Tư Bi Thảm Của Jean Valjean (Ông Madeleine)

Jean Valjean, sau 19 năm lao tù và được Giám Mục Myriel cứu chuộc bằng bạc, đã có những suy tư nội tâm sâu sắc về xã hội và công lý.

Về Bản Chất Con Người: (Khi là Thị trưởng Madeleine) “Các bác ạ, các bác nên nhớ lấy điều này, là không có cỏ dại, cũng như không có người xấu. Chỉ có những người không biết trồng trọt chăm nom mà thôi”.
Tự Phán Xét Xã Hội: Anh tự hỏi: “Có phải cán cân công lý đã quá nghiêng về phía bắt đền tội không? Xử phạt nặng như thế có phải là để kẻ phạm tội chuộc tội không? Hay là lại đưa đến kết quả đảo ngược vai trò, biến cái sai lầm của kẻ phạm tội ra cái sai lầm của con người trấn áp, biến thủ phạm thành nạn nhân, biến con nợ thành chủ nợ và cuối cùng đem công lý đặt về bên kẻ đã xâm phạm vào công lý?”.
Căm Thù và Trí Tuệ: Anh đã học đọc, viết, và tính toán ở nhà tù, nhưng “nghiệm rằng học để mở mang trí não tức là rèn luyện thêm cho lòng căm hờn của mình. Có những trường hợp, học thức và ánh sáng lại nối giáo cho cái ác”.
Tháp Văn Minh: Jean Valjean cảm thấy tầng tầng lớp lớp đáng sợ nào là sự vật, nào là luật pháp, thành kiến, nào là người và việc, tất cả đều dựng sững, chồng chất đến tận mây xanh… Đó chỉ là cái tháp kỳ diệu mà chúng ta gọi là Văn Minh. Tất cả bước đi và chà đạp lên người anh, độc ác mà bình thản, lạnh lùng mà ác liệt.
Biển Khổ của Xã Hội (Ẩn dụ): “Biển cả ở đây là đêm tối cay nghiệt của xã hội, nơi pháp luật vứt bỏ những nạn nhân của mình. Biển cả, đó là sự khốn khổ mênh mông. Linh hồn, trôi dạt trong vực sâu ấy, có thể trở nên một thây ma. Ai là kẻ làm cho nó sống lại?”.
Tâm hồn Khô Héo: Suốt mười chín năm trời, anh chưa hề rỏ một giọt nước mắt.

VI. Về Pháp Luật Cứng Nhắc và Sự Khốn Khổ

Javert – Hiện Thân của Luật Pháp: Javert có hai ý thức cường điệu: tuyệt đối phục tòng cấp trên và thù ghét mọi hành động nổi loạn. Hắn tin: “Đứa phạm tội thì trọn đời mãn kiếp là đồ bỏ đi. Không mong gì chúng được”. Hắn là hiện thân của nhiệm vụ cứng rắn, của an ninh khắc nghiệt, là một thứ lương thiện đáng sợ, là một tên tố giác lạnh lùng, là công lý dưới mặt mũi một hung thần.
Cảnh Bần Cùng và Tội Ác: Khi con người cùng đường, họ vùi dập kẻ yếu đuối vào những nơi ô nhục. Sức khỏe, tuổi thơ, danh dự, sự e ngại thẹn thùng của trái tim trinh tiết, tất cả đều bị lợi dụng, dày vò để đi tìm sinh kế.
Nỗi Khổ của Người Nghèo (Thénardier): Khi Thénardier không bắt được con mồi (Valjean), hắn tức tối: “Trời! Sao mà tao ghét chúng nó thế, ghét cay, ghét đắng, nếu mà bóp cổ cái bọn nhà giàu ấy được thì tao vui sướng, hân hoan, khoái trá, hể hả, bóp cho chúng chết, chết hết cả, chết tiệt”.
Nghèo Khổ Trong Tuổi Trẻ: “Cảnh bần cùng thường như mẹ ghẻ, nhưng đôi khi cũng là mẹ thật. Tâm trí con người trở nên dũng mãnh trong túng thiếu, cảnh bi đát làm người ta kiêu hãnh, đau khổ như dòng sữa mạnh nuôi dưỡng những tâm hồn lớn lao”.

VII. Về Tình Yêu, Hạnh Phúc và Cái Chết

Hạnh Phúc Đáng Kính (Tình yêu trong bóng tối): Trong cuộc đời chẳng có gì hoàn bị này, mù lòa mà được kính yêu là một hình thức hạnh phúc lạ lùng và ý nhị nhất. Hạnh phúc lớn nhất trong đời ta là tin chắc mình được yêu, được yêu vì bản thân mình, được yêu bất chấp cả mình!.
Cái Nhìn Đầu Tiên Của Thiếu Nữ (Tình yêu): Cái khóe mắt đầu tiên của một tâm hồn còn tự tìm mình ấy chẳng khác gì ánh bình minh trên trời, một cái gì chói lọi và bí ẩn đang dâng lên.
Cosette Bé Bỏng (Khổ đau): Cosette gầy và xanh; nó lên tám mà nom như mới lên sáu. Mắt nó to, sâu lõm vào; nó khóc lắm nên mắt dại hẳn đi. Nó nhiễm thói quen co rúm người lại cho khỏi tốn chỗ, nín hơi không dám thở mạnh vì Sự sợ hãi thấm đầy người nó, trùm lên nó.

Lời Kết

Những Người Khốn Khổ là một bức tranh bi tráng về cuộc đấu tranh vĩnh cửu của con người trước những vực thẳm của xã hội và định mệnh. Tác phẩm đặt vô biên (ý tưởng, Chúa trời) là nhân vật thứ nhất, còn con người là nhân vật thứ hai.

Sợi chỉ xuyên suốt tác phẩm chính là lời kêu gọi khẩn thiết về công lý và giáo dục, vì “Mối nguy hiểm duy nhất của xã hội là bóng tối” (sự ngu dốt). Tội lỗi nảy sinh từ sự tăm tối do xã hội tạo ra. Victor Hugo tin rằng tiến bộ không thể thiếu hai động lực: Tin và Yêu.

Thông qua hình ảnh Giám Mục Myriel, tác giả ca ngợi lòng bác ái tuyệt đối, một thứ ánh sáng rạng ngời được thấy rõ nhất khi ông chối bỏ sự xa hoa và coi linh hồn kẻ khốn khổ được cứu giúp là bàn thờ đẹp nhất. Đức tin của ông là sự tĩnh tâm vĩ đại, nơi ông để cho trí óc là một cái vườn và không ngại ngần đối diện với tội ác, tin rằng sự cứu chuộc đã có Chúa lo.

Trái lại, Javert là hiện thân của một nền luật pháp mù quáng, khắc nghiệt, coi kẻ phạm tội “trọn đời mãn kiếp là đồ bỏ đi”, tạo nên một đêm tối cay nghiệt của xã hội.

Sự biến chuyển của Jean Valjean, từ một kẻ mang trong mình mối căm hờn được mài sắc bởi tri thức thành một người cha thiêng liêng và Thị trưởng nhân từ, chính là lời khẳng định về sức mạnh cải tạo của lòng nhân ái vượt lên trên luật pháp cứng nhắc. Như Hugo đã viết, cảnh nghèo khổ trong tuổi trẻ (của Marius) hay những khó khăn sau khi ra tù (của Valjean) có thể đẩy con người đến bước đường cùng, nhưng đồng thời, lao động mang lại tự do, còn tư tưởng mang lại phẩm giá.

Cuối cùng, giải pháp cho sự khốn khổ mênh mông nằm ở việc phân phối tài sản một cách công bằng, kết hợp với việc xóa bỏ “bóng tối” của ngu dốt, để đạt được một xã hội giàu mạnh, nơi hạnh phúc cá nhân và phú cường xã hội được hòa hợp.