Xuân Phân (21-22/3 Dương Lịch)

Xuân Phân (tiếng Hán: 春分; bính âm: chūnfēn) là tiết khí thứ tư trong chuỗi hai mươi bốn tiết khí quan trọng của lịch nông nghiệp, được áp dụng rộng rãi ở nhiều quốc gia châu Á như Trung Quốc và Việt Nam.

Nguồn gốc và cách tính

Hệ thống 24 tiết khí có nguồn gốc từ thời cổ đại, khi con người quan sát và ghi chép các hiện tượng tự nhiên để phục vụ sản xuất nông nghiệp. Mặc dù nhiều người lầm tưởng rằng các tiết khí được tính theo chu kỳ Mặt Trăng, nhưng trên thực tế, chúng được xác định dựa trên vị trí của Trái Đất trong chu kỳ chuyển động trên quỹ đạo của mình xung quanh Mặt Trời. Thời điểm diễn ra tiết Xuân Phân ứng với khi kinh độ Mặt Trời bằng 0°. Do đó, ngày bắt đầu tiết Xuân Phân được tính theo dương lịch hiện đại và thông thường rơi vào khoảng ngày 20 hoặc 21 tháng 3 dương lịch và kết thúc vào ngày 4 hoặc 5 tháng 4 dương lịch. Tiết khí này đứng sau tiết Kinh Trập và trước tiết Thanh Minh. Ví dụ, Xuân Phân năm 2026 bắt đầu vào ngày 20 tháng 3 và kết thúc vào ngày 4 tháng 4 dương lịch.

Lịch Xuân Phân năm 2026 – Xem tại Lịch Âm Dương Webtietiem

Ý nghĩa Hán Việt và Đặc điểm thời tiết

Trong chiết tự chữ Hán, “Xuân” (春) có nghĩa là mùa xuân và “Phân” (分) có nghĩa là phân chia, cân bằng. Vì vậy, Xuân Phân mang ý nghĩa là điểm giữa của mùa xuân, thời điểm mà thời gian ban ngày và ban đêm gần như bằng nhau ở cả hai bán cầu Trái Đất. Đây là thời điểm ánh sáng ban ngày bắt đầu kéo dài, vượt qua bóng tối của màn đêm. Mặt Trời mọc chính xác ở phía Đông và lặn chính xác ở phía Tây.

Khi tiết Xuân Phân đến, khí hậu có sự chuyển mình rõ rệt:

• Nhiệt độ tăng dần: Cái lạnh của mùa đông dần tan biến, thời tiết trở nên ấm áp hơn và dễ chịu hơn.
• Độ ẩm và mưa: Không khí trở nên ẩm ướt, mưa rào và mưa phùn xuất hiện nhiều hơn, đặc biệt ở miền Bắc Việt Nam, gây ra hiện tượng nồm (đọng hơi nước trên bề mặt).
• Sấm chớp: Theo thi phẩm của Nguyên Chẩn, vào tiết Xuân Phân, bắt đầu có sấm và chớp.
• Vạn vật sinh sôi: Điều kiện nhiệt độ, ánh sáng và độ ẩm thuận lợi thúc đẩy sự sinh trưởng của cây cối, khiến hoa nở rộ, và các loài động vật, côn trùng cũng bắt đầu hoạt động trở lại sau kỳ ngủ đông.

Tầm quan trọng và ý nghĩa trong đời sống

Tiết Xuân Phân không chỉ là một hiện tượng thiên văn mà còn mang ý nghĩa sâu sắc trong nông nghiệp, văn hóa và sức khỏe:

• Đối với sản xuất nông nghiệp:
  • Đây là thời điểm lý tưởng để bắt đầu vụ mùa canh tác mới, đặc biệt ở vùng đồng bằng Bắc Bộ. Nông dân bắt đầu gieo sạ lúa xuân muộn, trồng các loại cây ngắn ngày như đậu, bắp, bí, rau xanh.
  • Nông dân cần chú trọng điều tiết nước, bón phân và phòng trừ sâu bệnh sớm.
• Đối với phong tục và văn hóa dân gian:
  • Xuân Phân được xem là thời khắc cân bằng giữa âm và dương, lý tưởng để tổ chức các sự kiện lớn như đám cưới, đám hỏi.
  • Người xưa cũng tin rằng trẻ em sinh ra trong tiết Xuân Phân thường thông minh, sáng sủa và may mắn.
  • Mặc dù ở Việt Nam không có nhiều lễ hội nổi bật chính thức trong tiết Xuân Phân, nhưng người dân thường đến chùa cầu phúc, tổ chức lễ cầu khấn hoặc dọn dẹp sửa sang mộ tổ tiên để chuẩn bị cho tiết Thanh Minh sắp tới.
  • Nhiều quốc gia khác trên thế giới có các lễ hội quan trọng vào dịp này như Lễ hội Norouz (Iran), Lễ Phục sinh (Cơ đốc giáo), Ngày Quốc tế Hạnh phúc (20/3), và là ngày lễ chính thức ở Nhật Bản để tảo mộ và đoàn tụ gia đình.
• Đối với sức khỏe:
  • Thời điểm chuyển giao khí hậu này đòi hỏi sự chú ý đặc biệt đến sức khỏe, đặc biệt là người già và trẻ em, để tránh các bệnh về hô hấp, tai mũi họng.
  • Dương khí trong cơ thể con người ở mức cao vào thời gian này có thể ảnh hưởng đến tính khí, dễ khiến tâm trạng cáu kỉnh, khó chịu.
  • Theo Đông y, đây là lúc gan hoạt động mạnh, vì vậy nên ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi, tránh đồ cay nóng và chiên rán, uống đủ nước, ngủ nghỉ điều độ và vận động nhẹ nhàng để tăng cường miễn dịch.
• Các hoạt động truyền thống và gợi ý nên làm:
  • Dọn dẹp và sắp xếp không gian sống: Dọn dẹp nhà cửa, nơi làm việc giúp dòng năng lượng tích cực lưu thông, loại bỏ những thứ cũ kỹ. Có thể mở cửa sổ đón không khí trong lành, đặt thêm cây xanh hoặc bình hoa tươi để tăng cường sinh khí. Việc lau dọn bàn thờ tổ tiên cũng là cách thể hiện lòng thành kính.
  • Thực hiện nghi thức cầu nguyện hoặc thiền định: Xuân Phân là thời khắc cân bằng âm dương, thích hợp để kết nối với vũ trụ và gửi gắm mong ước. Bạn có thể chuẩn bị bàn thờ nhỏ với hoa tươi, nến, hương thơm, trái cây để dâng lên trời đất, tổ tiên, hoặc thiền định ngoài trời dưới ánh nắng mùa xuân.
  • Trồng cây hoặc làm việc thiện: Việc trồng cây xanh không chỉ bảo vệ môi trường mà còn tượng trưng cho sự phát triển bền vững của tài lộc. Làm việc thiện như quyên góp, giúp đỡ người khác cũng là cách “gieo mầm” phước đức.
  • Thưởng thức các món ăn đặc trưng:
    • Canh mùa xuân thanh đạm (Canh rau xuân): Người xưa tin rằng khi cả gia đình cùng thưởng thức bát canh rau xuân, sức khỏe sẽ được bảo vệ, bình an sẽ theo suốt cả năm.
    • Bánh trôi táo: Mang ý nghĩa cầu mong một vụ mùa năng suất, cuộc sống no đủ. Người nông dân thường làm bánh trôi không nhân, xiên bằng que tre đặt ở bờ ruộng để “dính mỏ chim”, hy vọng chim không phá hoại mùa màng.
    • Trứng gà: Là biểu tượng của sự tròn đầy, khỏe mạnh và bình an. Vào ngày này, người ta còn thích chơi trò “dựng trứng đứng” vì tin rằng lực hút của trái đất tạo điều kiện lý tưởng để trứng có thể đứng thẳng.
• Quan niệm dân gian về mưa Xuân Phân:
  • Câu tục ngữ “Sáng phân mưa chẳng lo, chiều phân quý như dầu” phản ánh kinh nghiệm nông nghiệp cổ truyền. Mưa vào buổi sáng Xuân Phân được coi là điềm lành, báo hiệu một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi. Ngược lại, mưa vào buổi chiều Xuân Phân được ví như “báu vật hiếm có”, vô cùng quý giá cho đất đai đang khô hạn, giúp mầm non phát triển và đảm bảo vụ mùa năng suất. Tuy nhiên, khoa học hiện đại đã chỉ ra rằng lượng mưa còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như dòng khí quyển, tình hình đại dương, hay địa hình từng vùng.

Bài thơ tiết khí Xuân Phân 

Ý nghĩa bài thơ tiết xuân phân và ứng dụng trong đời sống: 

• Thời tiết xuân phân đánh dấu sự chuyển giao và phân tách mùa trong năm. Theo đó, xuân phân là dấu hiệu nhận biết “giữa mùa xuân”. Những dấu hiệu rõ thấy nhất được nhắc đến trong bài thơ về tiết xuân phân: “ấm lạnh”, “mưa khắp miền”, “mây mù”, “trời biếc”.
• Thời điểm xuân phân vạn vật sinh sôi, cây trồng phát triển tốt. Do đó, thời gian này được người nông dân tận dụng để chăm sóc và nuôi dưỡng cây đối phát triển tối ưu. Về mặt sức khỏe, đây cũng là thời điểm dưỡng khí cho cơ thể bằng cách: tập thể dụng, tận hưởng bầu không khí trong lành và giàu năng lượng của mùa xuân.

Việc hiểu rõ về tiết Xuân Phân giúp con người nắm bắt sự biến đổi của thời tiết và điều chỉnh các hoạt động sinh hoạt, nông nghiệp một cách hợp lý, thể hiện sự hòa hợp với tự nhiên và duy trì các giá trị văn hóa truyền thống quý báu.