☰

Lập Xuân (tiếng Hán: 立春; bính âm: lìchūn) là một khái niệm quan trọng trong lịch nông nghiệp và văn hóa của nhiều quốc gia châu Á, đặc biệt là Trung Quốc và Việt Nam. Tiết khí này đánh dấu sự bắt đầu của mùa xuân và là tiết khí đầu tiên trong hệ thống hai mươi bốn tiết khí của một năm.

Nguồn gốc và cách tính

Hệ thống 24 tiết khí có nguồn gốc từ thời cổ đại khi con người quan sát và ghi chép các hiện tượng tự nhiên để phục vụ sản xuất nông nghiệp. Chữ “Lập” (立) trong Hán Việt có nghĩa là sự khởi đầu, bắt đầu, còn “Xuân” (春) là mùa đầu tiên trong năm. Mỗi tiết khí kéo dài khoảng 15 ngày và được phân chia dựa trên chuyển động của Mặt Trời. Mặc dù nhiều người lầm tưởng rằng các tiết khí được tính theo chu kỳ Mặt Trăng, nhưng trên thực tế, chúng được xác định dựa trên vị trí của Trái Đất trong chu kỳ chuyển động trên quỹ đạo của mình xung quanh Mặt Trời. Cụ thể, nếu lấy điểm Xuân phân làm gốc (kinh độ Mặt Trời bằng 0°), thì vị trí của điểm Lập Xuân là khi kinh độ Mặt Trời bằng 315°. Do đó, ngày bắt đầu tiết Lập Xuân được tính theo dương lịch hiện đại và thông thường rơi vào khoảng ngày 3, 4 hoặc 5 tháng 2 dương lịch sau khi kết thúc tiết Đại Hàn. Ví dụ, Lập Xuân năm 2026 bắt đầu từ Thứ Tư, ngày 4 tháng 02 Dương lịch (tức ngày 17 tháng 12 năm 2025 Âm lịch).

Lịch Lập Xuân năm 2026 – Xem tại Lịch Âm Dương Webtietiem

Đặc điểm thời tiết và tự nhiên

Lập Xuân là thời điểm giao mùa từ mùa đông sang xuân, nên thời tiết thường bắt đầu ấm áp hơn, dễ chịu hơn so với những ngày đông rét buốt, dù vẫn còn chút hơi lạnh sót lại.

  • Ở miền Bắc Việt Nam (từ đèo Hải Vân trở ra), tiết Lập Xuân thường có đặc điểm nồm ẩm, với mưa phùn nhỏ kéo dài, làm độ ẩm không khí và đất tăng cao. Hiện tượng này có lợi cho nông nghiệp nhưng cũng gây khó khăn trong sinh hoạt và sức khỏe do vi khuẩn phát triển mạnh.
  • Vào tiết Lập Xuân, cây cối bắt đầu đâm chồi nảy lộc, hoa lá đua nhau khoe sắc, báo hiệu một chu kỳ sinh học mới bắt đầu. Đây cũng là lúc các loài côn trùng và động vật bắt đầu thức dậy sau kỳ ngủ đông và tìm kiếm thức ăn.
  • Đặc biệt, Lập Xuân 2025 sẽ diễn ra trong thời tiết rét buốt do trùng với đợt gió mùa đông bắc gây mưa rét, nhiệt độ giảm thấp. Nhiệt độ thấp nhất ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ phổ biến từ 11-14 độ C, vùng núi có nơi dưới 6 độ C. Tình trạng rét đậm, rét hại có thể kéo dài đến hết tháng 3, kèm theo nguy cơ sương muối và băng giá ở vùng núi phía Bắc.

Ý nghĩa và tầm quan trọng

Tiết Lập Xuân mang nhiều ý nghĩa sâu sắc trong đời sống:

  • Nông nghiệp: Là công cụ quan trọng giúp người nông dân xác định thời điểm thích hợp để gieo trồng và thu hoạch, tối ưu hóa năng suất cây trồng.
  • Phong tục và văn hóa dân gian: Lập Xuân thường trùng với Tết Nguyên Đán, dịp lễ lớn nhất trong năm của người Việt. Đây là thời điểm gia đình sum họp, quây quần bên nhau, thực hiện các phong tục như cúng gia tiên, tảo mộ, chúc Tết, mừng tuổi, và xông đất. Các nghi lễ nghênh xuân tế tự thần Câu Mang (Thần Xuân) và lễ hội Xuân Ngưu (trâu xuân) cũng được tổ chức để khuyến khích canh tác.
  • Sức khỏe và đời sống: Việc hiểu rõ Lập Xuân giúp người dân điều chỉnh chế độ ăn uống và sinh hoạt phù hợp. Phong tục “cắn xuân” vào ngày này, như ăn củ cải và bánh xuân gói rau cay, được cho là giúp tăng cường sức khỏe, giải tỏa “cơn buồn ngủ mùa xuân” và hồi phục dương khí.
  • Kinh tế và môi trường: Giúp quản lý tài nguyên thiên nhiên, tối ưu hóa hoạt động kinh tế và bảo vệ môi trường.
  • Dự báo thời tiết: Đóng vai trò quan trọng trong dự báo thời tiết truyền thống, giúp người dân chuẩn bị và ứng phó kịp thời.

Bài thơ tiết khí Lập Xuân 

Thơ nôm 

Dịch nghĩa 

Xuân Đông di luật lữ,

Thiên địa hoán tinh sương.

Băng phán du ngư dược,

Hoà phong đãi liễu phương.

Tảo mai nghênh vũ thủy,

Tàn tuyết khiếp triêu dương.

Vạn vật hàm tân ý,

Đồng hoan thánh nhật trường.

Đông xuân âm giai chuyển,

Đất trời năm mới sang.

Băng tan đàn cá lượn,

Liễu tơ bay gió hiền.

Mai hé mong mưa nhuận,

Tuyết tàn ghê nắng lên.

Khắp nơi ngời xuân ý,

Vui chung ngày thánh minh.

Nhìn chung, việc hiểu về Lập Xuân giúp con người nắm bắt sự biến đổi của thời tiết và điều chỉnh hoạt động sinh hoạt, nông nghiệp một cách hợp lý, thể hiện lý tưởng “Thiên nhân hợp nhất” – sự hòa hợp giữa thiên nhiên và con người, để chào đón một chu kỳ mới tràn đầy sinh khí và hy vọng.