☰

Phép Tắc Người Con (Đệ Tử Quy), một tác phẩm giáo dục đạo đức do Lý Dục Tú và Vá Tùng Nhân biên soạn, ban đầu có tên là “Huấn Mông Văn”. Cuốn sách này là cẩm nang về cách ứng xử cho trẻ em, hướng dẫn những điều cần thiết trong gia đình, xã hội và trong việc học tập. Nó nhấn mạnh các giá trị như hiếu thảo với cha mẹ, kính trọng người lớn, giữ gìn lời nói và hành động, và lòng yêu thương mọi người. Mục đích chính là nuôi dưỡng những người con có trách nhiệm và giữ gìn gia phong trung hậu.

Tóm tắt chi tiết: Phép Tắc Người Con (Đệ Tử Quy)

Giới Thiệu Chung

“Đệ Tử Quy” là một quyển sách nhỏ chứa đựng lời dạy của cổ thánh hiền, đặc biệt chịu ảnh hưởng sâu sắc từ tư tưởng của Khổng Tử. Nó được xem là “thước đo của học trò” và là “viên gạch đầu tiên trong cuộc tu dưỡng trường kỳ của đời người”. Tác phẩm này nhấn mạnh tầm quan trọng của đạo đức, kỷ luật và phẩm hạnh như nền tảng giáo dục cần được thực hành từ thời thơ ấu.

Tầm Quan Trọng Lịch Sử và Hiện Đại

  • Thời Xưa: Cổ nhân coi việc tu dưỡng phẩm hạnh là quan trọng bậc nhất, theo gương các bậc Thánh Hiền, cống hiến cho nhân dân và đất nước, không vì danh vì lợi. Cha mẹ thời xưa khuyến khích thầy giáo trách phạt con cái khi chúng làm điều sai trái, tin rằng “Tiên học Lễ, hậu học văn” (Trước học Lễ, sau học văn).
  • Hiện Nay: Lời nói đầu bày tỏ sự lo ngại về sự xuống cấp của đạo đức xã hội. Mối quan hệ giữa người với người, giữa con cái và cha mẹ, vợ chồng và trên dưới đều đang tan rã. Cha mẹ không còn nghiêm khắc dạy dỗ con cái, và con cái không còn hiếu thuận. Tác phẩm hy vọng giúp con người tìm lại “những chỉ dẫn của trí huệ cổ nhân, những chuẩn mực mà con người thời nay một lần nữa phải cố gắng đạt đến vì một tương lai có hậu.”

Các Chương Chính và Chủ Đề

“Đệ Tử Quy” được chia thành bảy chương, bao gồm các nguyên tắc sống căn bản:

I. Nhập Tắc Hiếu (Ở nhà hiếu thuận với cha mẹ)

Chương này tập trung vào lòng hiếu thảo, là nền tảng của mọi phẩm hạnh.

  • Vâng lời và phục tùng: “Cha mẹ gọi, lập tức vâng. Cha mẹ sai, phải làm ngay.” (tr. 5). Phải cung kính lắng nghe lời dạy và tu sửa mình khi bị quở trách.
  • Chăm sóc và quan tâm: “Lạnh làm ấm, nóng làm mát. Sáng quan tâm, tối an lòng.” (tr. 6-7). Đảm bảo cha mẹ được ấm áp vào mùa đông và mát mẻ vào mùa hè, vấn an mỗi sáng và đảm bảo cha mẹ ngủ ngon.
  • Thưa gửi và ổn định: Khi đi hay về đều phải thưa gửi để cha mẹ yên tâm. Chỗ ở và công việc cần cố định, không tùy ý thay đổi (tr. 7).
  • Tránh làm cha mẹ buồn lòng: “Việc không hợp, chẳng nên làm. Nếu đã làm, thì bất hiếu.” (tr. 8). Ngay cả việc nhỏ, nếu không hợp lý cũng không nên làm. Không giấu giếm đồ vật làm của riêng vì “Nếu tự cất, cha mẹ buồn.” (tr. 8).
  • Nỗ lực vì cha mẹ: Tận tâm làm những điều cha mẹ thích (hợp lý, hợp pháp) và trừ bỏ những việc làm cha mẹ phiền lòng (tr. 8).
  • Bảo vệ bản thân và giữ gìn phẩm hạnh: “Thân bị thương, cha mẹ lo. Đức hạnh kém, cha mẹ tủi.” (tr. 9).
  • Hiếu thuận vô điều kiện: “Cha mẹ thương, dễ hiếu thuận. Cha mẹ ghét, vẫn hiếu kính.” (tr. 10).
  • Khuyên can cha mẹ: Khi cha mẹ có lỗi lầm, phải hết lòng khuyên can với thái độ “Mặt vui tươi, lời hiền hòa.” (tr. 10). Nếu không nghe, phải nhẫn nại đợi lúc vui vẻ mà khuyên lại, thậm chí “Thì nên khóc, cha mẹ đánh, không buồn giận.” (tr. 10).
  • Chăm sóc khi ốm đau và tang lễ: Khi cha mẹ bệnh, phải “nếm thuốc trước” và “ngày đêm hầu, không rời bước” (tr. 11). Sau khi qua đời, phải “tang ba năm, nhớ ơn mãi,” không vui chơi, kiêng rượu thịt (tr. 11), và đối xử với người mất như khi còn sống (tr. 12).

II. Xuất Tắc Đệ (Nguyên tắc người làm em lúc ra ngoài)

Chương này hướng dẫn về tình anh em và cách đối xử với người lớn.

  • Tình anh em hòa thuận: “Đạo làm anh biết thương em, đạo làm em, biết kính vâng. Anh em hòa, là hiếu kính.” (tr. 12). Coi trọng tình nghĩa hơn tiền bạc để tránh oán hận.
  • Nhường nhịn và bao dung: Biết cẩn thận lời nói, có tâm nhẫn nại, bao dung nhịn nhường để “lòng oán hận sẽ tự nhiên tiêu mất” (tr. 13).
  • Kính trọng người lớn: Luôn nhường người lớn trước trong mọi hoàn cảnh (ăn uống, đi lại, ngồi). “Người lớn trước, ta theo sau.” (tr. 13).
  • Giúp đỡ và không khoe khoang: Khi người lớn gọi người, phải giúp gọi. Không gọi tên người lớn và không khoe khoang tài năng trước mặt họ (tr. 14-15).
  • Chào hỏi và cung kính: Gặp người lớn trên đường phải mau đến chào hỏi cung kính. Khi đi xe, ngựa, phải xuống chào hỏi (tr. 15-16).
  • Tôn trọng trong giao tiếp: “Người lớn đứng, ta không ngồi. Người lớn ngồi, ta mới ngồi.” (tr. 16). Nói chuyện với người lớn phải nhỏ nhẹ nhưng rõ ràng, không quá nhỏ cũng không quá lớn (tr. 17).
  • Cử chỉ khi gặp và rời đi: Gặp trưởng bối phải đi mau tới, lúc cáo từ phải chậm rãi lui ra. Khi trả lời phải nhìn thẳng vào trưởng bối (tr. 17).
  • Đối xử với họ hàng: Kính trọng chú bác như cha mẹ, và anh em họ như anh em ruột (tr. 18).

III. Cẩn (Cẩn thận hành vi trong cuộc sống hằng ngày)

Chương này đề cập đến sự cẩn trọng trong sinh hoạt và cử chỉ hàng ngày.

  • Quản lý thời gian: “Thức dậy sớm, tối ngủ trễ. Khi tuổi già, quí thời gian.” (tr. 18). Trân quý thời gian vì nó trôi qua mau.
  • Vệ sinh cá nhân: Luôn giữ gìn vệ sinh sạch sẽ (rửa mặt, đánh răng, rửa tay sau khi đi vệ sinh) (tr. 19).
  • Chỉnh tề trang phục: Đội mũ, gài nút áo, mang giày vớ phải chỉnh tề (tr. 19). Quần áo phải sạch sẽ, phù hợp với thân phận và tập quán, không cần đắt tiền (tr. 20).
  • Ăn uống điều độ: “Khi ăn uống, đừng chọn lựa. Ăn vừa no, chớ quá nhiều.” (tr. 20). Không uống rượu khi còn trẻ vì “Uống rượu say, rất xấu xa.” (tr. 21).
  • Tư thế và cử chỉ: “Đi thong thả, đứng đoan nghiêm. Lúc vái chào, phải cung kính.” (tr. 21). Không đạp lên ngạch cửa, không nghiêng mình khi đứng, không dạng chân, duỗi chân hay rung đùi khi ngồi (tr. 22).
  • Hành động nhẹ nhàng: Kéo màn cửa phải nhẹ nhàng, không gây tiếng động. Đi trong nhà phải chú ý tránh va chạm (tr. 22-23).
  • Cẩn thận với đồ vật và nơi chốn: “Bưng vật nhẹ, rỗng bên trong, cẩn thận như, bưng vật đầy.” (tr. 23). Vào nhà trống cũng phải nghĩ như có người bên trong (tr. 23).
  • Thái độ làm việc: “Lúc làm việc, không hấp tấp. Đừng ngại khó, không xem thường.” (tr. 23). Vội vàng sẽ mắc sai lầm, không nên sợ khó cũng không nên coi thường.
  • Tránh xa thị phi: “Chỗ đánh nhau, tuyệt không gần. Chuyện thị phi, tuyệt không hỏi.” (tr. 24). Giữ tâm thanh tịnh.
  • Lễ phép khi đến nhà người khác: “Đến nhà người, phải hỏi trước. Bước vào nhà, phải lên tiếng.” (tr. 25). Nếu được hỏi, phải xưng tên rõ ràng (tr. 25).
  • Mượn đồ vật: “Dùng đồ người, phải hỏi trước. Nếu không hỏi, thành trộm cắp.” (tr. 25). Mượn phải trả đúng hẹn để “Sau có cần, mượn không khó.” (tr. 26).

IV. Tín (Làm một người đáng để người khác tin)

Chương này tập trung vào sự trung thực và lời nói đáng tin cậy.

  • Trung thực trong lời nói: “Khi nói năng, tín đi đầu. Không lừa gạt, không nói dối.” (tr. 27). Nói ít nhưng chân thật tốt hơn nói nhiều mà không đúng sự thật (tr. 27).
  • Tránh lời nói dơ bẩn: “Nói gian trá, lời dơ bẩn. Tập khí xấu, phải trừ bỏ.” (tr. 27).
  • Không nói điều chưa chắc chắn: “Tự không thấy, không nên nói. Chưa hiểu rõ, đừng tuyên truyền.” (tr. 28).
  • Cẩn trọng khi nhận lời: “Việc không hợp, chớ nhận lời ngay. Vội nhận lời, làm hoặc không cũng đều sai.” (tr. 28).
  • Nói năng rõ ràng: “Lúc nói năng, nói điểm chính và rõ ràng. Đừng nói nhanh, không mơ hồ.” (tr. 29).
  • Không xen vào chuyện người khác: “Kẻ nói dài, người nói ngắn. Không quan hệ, chớ xen vào.” (tr. 29).
  • Học hỏi người tốt, phản tỉnh từ người xấu: “Người hành thiện, ta học theo. Dù kém xa, cố theo kịp.” (tr. 30). “Kẻ hành ác, ta phản tỉnh. Có thì sửa, không thì tránh.” (tr. 30).
  • Nỗ lực cải thiện bản thân: Nếu “đạo đức, phẩm hạnh, học vấn và tài năng của chúng ta không bằng người, thì chúng ta phải tự khích lệ cố gắng cải tiến.” (tr. 30).
  • Không buồn vì vật chất: “Nếu quần áo, hoặc ăn uống, không bằng người, chớ nên buồn.” (tr. 31).
  • Thái độ trước lời khen chê: “Chê thì giận, khen thì vui. Kẻ xấu đến, bạn tốt xa.” (tr. 31). Ngược lại, “Khen thì sợ, phê thì vui. Người đạo đức, đến thân cận.” (tr. 32).
  • Sửa lỗi lầm: “Làm việc lỗi, do vô ý, cũng là sai. Cố ý phạm, là tạo ác.” (tr. 32). “Nếu sửa lỗi, thì hết tội. Hễ che giấu, càng thêm tội.” (tr. 32).

V. Phiếm Ái Chúng (Bình đẳng thương yêu tất cả chúng sinh)

Chương này mở rộng tình yêu thương ra toàn thể nhân loại.

  • Tình yêu thương phổ quát: “Phàm là người, đều phải thương. Chung một cõi, một địa cầu.” (tr. 33). Không phân biệt quốc gia, chủng tộc, tôn giáo.
  • Tôn trọng phẩm hạnh: “Người đạo đức, có tiếng tăm. Được coi trọng, không bởi tướng.” (tr. 34). Danh vọng không đến từ vẻ ngoài hay khoác lác.
  • Không ích kỷ và không hủy báng: Nếu có khả năng, phải dùng để phục vụ quần chúng, không hưởng thụ riêng. “Người khác giỏi. không hủy báng.” (tr. 35).
  • Không phân biệt giàu nghèo, không bỏ bạn cũ: “Không nịnh giàu, không khinh nghèo. Không bỏ bạn, tìm bạn mới.” (tr. 35).
  • Tôn trọng sự riêng tư của người khác: “Người đang bận, đừng quấy nhiễu. Người không yên, không làm phiền.” (tr. 36). Không bới móc khuyết điểm hay nói chuyện riêng tư của người khác (tr. 36).
  • Khen ngợi điều thiện, tránh nói điều ác: “Khen làm lành, đó là thiện. Người khác biết, càng khích lệ.” (tr. 37). “Nói người ác, là việc ác. Tổn hại nhiều, tự chuốc lấy.” (tr. 37).
  • Khuyến khích bạn bè làm việc thiện: “Khuyên hướng thiện, hành đạo đức.” (tr. 38). Nếu “Thấy bạn lỗi, nếu không khuyên, thì cả hai, đều sai lầm.” (tr. 38).
  • Cho nhiều, nhận ít: “Cho hoặc lấy, phải rõ ràng. Cho ra nhiều, lấy vào ít.” (tr. 39).
  • Lấy mình làm chuẩn khi nhờ vả: “Ta cầu người, trước hỏi mình. Mình không muốn, không nên cầu.” (tr. 39).
  • Báo ơn, quên oán: “Ân phải trả, oán phải quên. Báo oán ngắn, báo ơn dài.” (tr. 39).
  • Đối xử với người dưới: “Đối đầy tớ, phải nghiêm trang. Tuy nghiêm trang, nhưng hiền hòa.” (tr. 40).
  • Dùng lý để thuyết phục: “Cậy quyền thế, họ không phục. Dùng lý khuyên, họ mới phục.” (tr. 41).

VI. Thân Nhân (Thân cận người đức hạnh, nhân từ theo họ học)

Chương này khuyến khích việc kết giao với người hiền đức.

  • Nhận biết người hiền đức: “Đồng con người, khác tánh tình. Phàm phu nhiều, nhân từ hiếm.” (tr. 41). Người nhân đức được mọi người kính trọng, “Họ không dối, không nịnh hót.” (tr. 41).
  • Lợi ích của việc thân cận người đức hạnh: “Người như thế, được thân cận, rất lợi ích. Tăng đức hạnh, ít lỗi lầm.” (tr. 42).
  • Tác hại của việc không thân cận người đức hạnh: “Không thân cận, người như thế, sẽ tai hại. Tiểu nhân đến, phá hoại nhiều.” (tr. 42-43).

VII. Dư Lực Văn Học (Công việc bổn phận của mình đã làm xong, lại nên nghiên cứu học tập văn học nghệ thuật, để nâng cao phẩm chất cuộc sống tinh thần của mình)

Chương cuối cùng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc học hỏi sau khi đã hoàn thành bổn phận đạo đức.

  • Học đi đôi với hành: “Không thực hành, chỉ biết học. Không thật chất, thành người gì.” (tr. 43). Ngược lại, “Chỉ thực hành, không học tiếp. Tự tin mình, thì không hiểu.” (tr. 43-44).
  • Phương pháp đọc sách: “Cách đọc sách, phải tập trung. Tâm mắt miệng, tín quan trọng.” (tr. 44). Không đọc nhiều sách cùng lúc, phải đọc xong một quyển rồi mới sang quyển khác (tr. 45).
  • Nỗ lực và kiên trì: “Thời gian dài, gắng dụng công. Công phu đủ, liền thông đạt.” (tr. 45).
  • Ghi chép và hỏi người có học vấn: “Có nghi hoặc, phải ghi chú. Gặp người hỏi, cầu giải thích.” (tr. 46).
  • Giữ gìn nơi học tập: “Phòng yên tịnh, tường vách sạch. Bàn ngay ngắn, bút mực gọn.” (tr. 46).
  • Tâm hồn và nét chữ: “Cây mực nghiên, tâm không chánh. Chữ viết thảo, tâm không định.” (tr. 47).
  • Sắp xếp sách vở: “Phân kinh sách, cho thứ tự. Đọc sách xong, để chỗ cũ.” (tr. 47). Sách rách phải tu bổ (tr. 47).
  • Tránh xa sách vô ích: “Sách vô ích, không xem đọc. Hại thông minh, hư tâm chí.” (tr. 48).
  • Không tự bỏ cuộc: “Đừng cam chịu, không thua kém. Thành thánh hiền, đều đạt được.” (tr. 48). Chỉ cần thực sự y giáo phụng hành, ai cũng có thể thành thánh hiền.

Kết Luận

“Đệ Tử Quy” là một kim chỉ nam toàn diện cho việc tu dưỡng đạo đức và phẩm hạnh cá nhân, từ những mối quan hệ gần gũi nhất trong gia đình đến cách ứng xử ngoài xã hội và quá trình học tập. Tác phẩm không chỉ là lời nhắc nhở về những giá trị truyền thống mà còn là lời kêu gọi khẩn thiết cho một xã hội đang mất đi nền tảng đạo đức cơ bản, hướng tới một tương lai tốt đẹp hơn bằng cách phục hồi trí tuệ của cổ nhân.

Download:

🔗 Xem Chi Tiết | PDF