Cuốn sách Minh Triết Trong Ăn Uống của Phương Đông của lương y Ngô Đức Vượng (Tiến sĩ Y học cổ truyền) là tài liệu tham khảo về chế độ dinh dưỡng dựa trên triết lý phương Đông. Tác giả đã tái bản lần thứ 17 cuốn sách này với 6 chương chính, cung cấp kiến thức về khoa học thực dưỡng, ăn uống theo nguyên lý Âm – Dương, ảnh hưởng của chế độ ăn đến cơ thể, nhịn ăn chữa bệnh và triển vọng thực dưỡng. Ngô Đức Vượng cho rằng hầu hết mọi bệnh tật đều xuất phát từ ăn uống không phù hợp, và cách chữa bệnh bền vững nhất là điều chỉnh khẩu phần hằng ngày vì “những gì chúng ta ăn đều tác động đến tuổi thọ, tính tình, giới tính và cả dáng vẻ bên ngoài”.
Tóm tắt nội dung chính
Sách tập trung làm rõ nguyên lý Âm – Dương trong ăn uống. Theo tác giả, thế giới và cơ thể người đều mang hai bản chất Âm – Dương, cần được cân bằng để duy trì sức khỏe. Mỗi loại thực phẩm đều có tính chất Âm hoặc Dương nhất định, ảnh hưởng trực tiếp đến cân bằng sinh lý trong cơ thể. Sự mất cân bằng này có thể sinh bệnh, trong khi ăn uống đúng nguyên lý Âm – Dương giúp cơ thể “khỏe mạnh, hạnh phúc”. Ví dụ, các món thịt, trứng (năng lượng cao) mang tính Dương cao thì cần kết hợp thêm thực phẩm tính Âm như hoa quả, rau xanh, đường tự nhiên… khi nấu nướng để cân bằng. Song song đó, sách giới thiệu nguyên lý Thiên – Địa – Nhân trong ăn uống: nên sử dụng nguyên liệu hữu cơ, tươi sống, ít hoặc không qua chế biến công nghiệp, theo mùa và địa phương. Đây là cách để hài hòa giữa thói quen ăn uống của con người với môi trường tự nhiên, đem lại lợi ích về lâu dài.
Bên cạnh đó, tác phẩm cũng nhắc đến học thuyết Ngũ hành và năm vị trong ẩm thực Đông phương. Theo Đông y, mỗi vị cơ bản của thực phẩm ứng với một tạng phủ chủ quản trong cơ thể. Ví dụ, vị mặn (muối) liên hệ với Thận (và một phần Tâm); vị ngọt bổ dưỡng cho Tỳ – Vị; vị cay (tân) dẫn dắt vào Phế; vị chua bổ Can; vị đắng thanh nhiệt bổ Tâm. Nhờ mối tương quan này, sách gợi ý chọn món ăn sao cho đủ “năm vị” và cân bằng các tạng phủ (ví dụ món nộm có đủ đắng, cay, chua, ngọt, mặn) để vừa ngon miệng vừa tốt cho sức khỏe.
Trong phần ứng dụng, sách đề xuất cách chọn lựa và chế biến thực phẩm cụ thể. Tác giả hướng dẫn cách điều chỉnh tính Âm – Dương của món ăn qua nêm nếm và phương pháp nấu: chẳng hạn muốn tăng tính Dương thì cho thêm muối, nấu kỹ hoặc dùng nồi áp suất; muốn tăng tính Âm thì giảm muối, thêm nhiều nước và nấu vừa chín. Ở mỗi giai đoạn lứa tuổi và thể trạng, nhu cầu về gia vị cũng khác nhau: trẻ con và người già vốn tính Dương cao nên ăn nhạt hơn, trong khi người trưởng thành (tính chất âm cao hơn) lại cần ăn hơi mặn để duy trì cân bằng. Mùa trong năm cũng quyết định cách ăn: sách khuyến khích ăn nhiều món có hàm lượng năng lượng cao (như lạc, vừng, đậu…) vào mùa đông lạnh và hạn chế vào mùa hè nóng bức. Tóm lại, sách nhấn mạnh chế độ ăn theo mùa, ưu tiên thực phẩm hữu cơ, địa phương và luôn điều chỉnh âm – dương khi kết hợp nguyên liệu.
Đánh giá cá nhân và tính ứng dụng
Minh Triết Trong Ăn Uống của Phương Đông là cuốn sách tham khảo hữu ích, cung cấp kiến thức hệ thống về cách ăn uống giúp cải thiện sức khỏe thể chất lẫn tinh thần. Tác giả là người có kinh nghiệm y học cổ truyền, dẫn nhiều ví dụ thực tế và liên hệ giữa dinh dưỡng và tâm lý, giúp người đọc nhận thức sâu sắc rằng “thức ăn có thể làm cho con người trở nên an lạc, hiền hòa… nhưng cũng có thể biến người ăn thành náo loạn, độc ác”. Cuốn sách khuyến khích rèn thói quen ăn uống lành mạnh, cân bằng Âm – Dương phù hợp với thiên nhiên và mùa vụ, rất đáng để những ai quan tâm đến thực dưỡng, dinh dưỡng dự phòng nghiên cứu.
Tuy nhiên, xét về tính khách quan, nhiều quan điểm trong sách mang tính chủ quan và tranh cãi. Theo bài viết tổng quan của báo Tiền Phong, tác giả dựa nhiều vào kinh nghiệm cá nhân nên còn thiếu yếu tố kiểm chứng khoa học; một số khuyến cáo của sách như “muối tinh (muối i-ốt) là độc hại”, “uống nhiều nước cũng gây hại”, hay “cơm trắng phải thay bằng gạo lứt, chỉ ăn muối vừng”… là trái ngược với khuyến cáo dinh dưỡng hiện đại. Do vậy người đọc nên tham khảo linh hoạt, áp dụng những nguyên lý cơ bản (cân bằng âm dương, ăn uống theo mùa) hơn là làm theo máy móc mọi khuyến nghị chi tiết của sách. Nói chung, sách có giá trị thực hành cao với những triết lý Đông y truyền thống, nhưng cần đọc với tâm thế phân tích và phối hợp thêm kiến thức khoa học hiện đại.
Một số trích đoạn và nguyên tắc tiêu biểu
- “Mọi thứ trong vũ trụ đều có tính chất âm hoặc dương. Sự cân bằng hai tính chất này đóng vai trò quan trọng để duy trì sức khỏe. Mỗi loại thực phẩm đều mang trong mình một đặc tính âm/dương nhất định… Sự mất cân bằng âm dương là nguyên nhân gây ra bệnh tật. Ăn uống theo nguyên lý âm dương thì cơ thể chúng ta sẽ khoẻ mạnh, hạnh phúc.”
- “Ông cha ta đã truyền lại những kinh nghiệm kết hợp các món ăn một cách tài tình dựa trên nguyên tắc của Âm – Dương, ngũ hành, sinh khắc… nhất là món gỏi và nộm, trong đó có đủ vị, vừa ngon lại vừa làm thuốc, cái nọ phối hợp với cái kia để kích thích những điểm có lợi, ức chế điểm có hại… Người Việt Nam đã quen với việc phối hợp các đồ ăn như: thịt gà với lá chanh; thịt lợn với hành củ; thịt chó với riềng mẻ; thịt bò, gà, vịt với gừng; thịt trâu với tỏi…”
- “Trẻ con và người già Dương tính cao, nên ăn nhạt hơn; người trưởng thành Âm hơn nên cần ăn mặn để duy trì sự quân bình Âm – Dương của cơ thể.”
- “Có thể thay đổi tính Âm – Dương trong quá trình nấu nướng để phù hợp với trạng thái cơ thể người ăn, thông qua việc sử dụng bốn yếu tố cơ bản là muối, lửa, nước và áp suất. Nếu cần nâng cao Dương tính của thức ăn thì cho nhiều muối, ít nước, đun kỹ hơn, nhất là dùng nồi áp suất. Ngược lại, cần tăng Âm tính thì cho ít muối, nhiều nước, nấu vừa chín…”
- “Chỉ nên ăn nhiều thức ăn có hàm lượng calo cao như lạc, vừng… vào mùa đông giá lạnh, mà không nên ăn nhiều vào mùa hè nóng bức.”
Kết luận
Cuốn Minh Triết Trong Ăn Uống của Phương Đông phù hợp với độc giả quan tâm đến lối sống tự nhiên, chuộng phương pháp thực dưỡng và tư tưởng Đông y cổ truyền. Sách cung cấp tầm nhìn toàn diện về cách ăn uống lành mạnh, từ nguyên tắc Âm Dương – Ngũ Hành đến hướng dẫn áp dụng trên bàn ăn hằng ngày. Những ai muốn cải thiện sức khỏe qua dinh dưỡng, tăng cường sức đề kháng tự nhiên có thể học được nhiều điều bổ ích. Đồng thời, khi đọc sách này, bạn nên giữ tinh thần mở, kiểm chứng khoa học và linh hoạt áp dụng thay vì tuân thủ tuyệt đối từng chi tiết. Trong bối cảnh hiện nay khi thức ăn nhanh và dinh dưỡng công nghiệp tràn lan, thông điệp “ăn uống theo quy luật tự nhiên” của cuốn sách này càng trở nên đáng lưu tâm và thiết thực với đời sống.
Nguồn tham khảo: Các trích dẫn trên được dẫn từ nội dung của cuốn Minh Triết Trong Ăn Uống của Phương Đông (Ngô Đức Vượng) và các bài viết/tóm tắt về sách trên Tiền Phong, Trung Nguyên Legend.